العلماءُ باقونَ ما بَقیَ الدَّهر
پروفسور محمدجعفر جعفری لنگرودی، دکترای تخصصی حقوقخصوصی یکی از بزرگترین حقوقدانان جهان، فیلسوب، ادیب و شاعر ایرانی و پدر حقوقدانان ایرانی در سن ۹۹ سالگی درگذشت.
استاد دکتر محمدجعفر جعفریلنگرودی، حقوقدان، فقیه، مجتهد، حقوق پژوه، محقق و قاضى، ادیب، شاعر و اولین نویسنده دایرهالمعارف حقوقى ایران روز دوشنبه ۸ اسفندماه ۱۴۰۱ در ایستبورن انگلستان درگذشته است.
استاد جعفریلنگرودی از روسای پیشین دانشکده حقوق دانشگاه تهران و همچنین عضو هیئت شش نفره تدوین پیشنویس قانون اساسی بعد از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ بود.
پروفسور محمدجعفر جعفری لنگرودی علاوه بر تحصیلات حوزوی در قم و مشهد تا اخذ درجه اجتهاد، تحصیلات دانشگاهی خود را در دانشگاه تهران ادامه داد. وی در سال ۱۳۳۹ با ارائه پایاننامه «تأثیر اراده در حقوق مدنی» موفق به کسب مدرک دکترای حقوق خصوصی و قضایی خود از دانشکده حقوق دانشگاه تهران شد. کتاب «دایره المعارف عمومی حقوق (الفارق)» وی در سال ۱۳۸۷ شمسی، به عنوان برترین کتاب سال رشته حقوق معرفی گردید. کتاب «ترمینولوژی حقوقی» این حقوقدان نیز مورد استفاده فراوان حقوقپژوهان قرار میگیرد.
دانشنامه حقوقی، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، مکتبهای حقوقی در حقوقاسلام، دایرهالمعارف حقوق مدنی و تجارت، دایرهالمعارف عمومی حقوق موسوم به الفارق (نخستین و بزرگترین دانشنامه حقوقی به زبان فارسی) و… ازجمله آثار پرشمار این دانشمند فقید است که لیست آثارش در پیان مطلب خواهد امد.
او دارای درجه اجتهاد در فقه و اصول و شاگرد اساتیدی چون هاشم مدرسقزوینی، سیدحسین طباطبایی بروجردی، سید صدرالدین صدر، محمدتقی خوانساری، محمدتقی ادیبنیشابوری(ثانی)، هادی کدکنیخراسانی، میرزا مهدی آشتیانی و… بود.
محمدجعفر جعفری لنگرودی۲۴ فروردین ۱۳۰۲ در لنگرود چشم به جهان گشود و هشتم اسفند سالجاری به دیار باقی شتافت .علامه جعفریلنگرودی فقیه، مجتهد، فیلسوف، ادیب، شاعر و حقوقدان ایرانی و صاحب تألیفات فراوانی در حقوق و ادبیات بود..
فیلسوف جعفریلنگرودی در سال ۱۳۸۵ دانشنامه عمومی حقوق موسوم به الفارق را که توسّط انتشارات گنج دانش منتشر شد به اتمام رساند. الفارق نخستین و بزرگترین دانشنامه حقوقی به زبان فارسی است که بر اساس مبانی استدلالی و اجتهادات عمیق حقوقی تمام مذاهب ششگانه باطنی، شیعه اثنیعشری، مالکی، حنفی، حنبلی و شافعی و همچنین حقوق روم، یعنی نظام حقوقی فرانسه، را در فقه معاملات و عناوین و موضوعهای مهم حقوقی مورد آنالیز و تحقیق قرار دادهاست.
این دانشمند ایرانی مدتی رئیس دانشکده حقوق دانشگاه تهران و همچنین مدیر گروه حقوق خصوصی آنجا بود که لقب ذوالریاستین را به او داده بودند.
ادیب جعفریلنگرودی یکی از اعضای هیئت شش نفره تدوین پیشنویس قانون اساسی بعداز انقلاب ۱۳۵۷ ایران بود.
لنگرودی در سال ۱۳۰۲ خورشیدی در لنگرود متولد شد. پدرش روحانی و کاسب بود. تحصیلات مقدماتی خود را نزد پدرش فرا گرفت و پس از اتمام تحصیلات مقدماتی در لنگرود، برای ادامه تحصیل به دانشسرای رشت رفت. در حین تحصیل در دانشسرا، پدر و مادرش را از دست داد. به همین دلیل تحصیل در دانشسرا را نیمه تمام گذاشت و برای ادامه تحصیل به حوزه علمیه شهرهای قم، همدان، اصفهان، و مشهد رفت و از محمد کاظم مهدوی دامغانی استفاده کرد و در حوزه علمیه خراسان از دست هاشم قزوینی به درجه اجتهاد نایل شد.
زندگی پروفسور جعفریلنگرودی در یک نگاه
همزمان با تحصیلات حوزوی موفق به اخذ دیپلم گردید و برای ادامه تحصیلات مدرن در دانشکده حقوق دانشگاه تهران نیز ثبت نام نمود و موفق شد دکترای حقوق خود را در سال ۱۳۳۹ از این دانشگاه دریافت نماید.
ادیب محمدجعفر جعفریلنگرودی و ناصر کاتوزیان اولین دانشجویانی بودند که دکتری حقوق خود را در ایران اخذ کرده و با هم در یک سال به دفاع از رساله دکتری خود مبادرت ورزیدند. اعضای هیئت رسیدگی به رساله دکتری وی؛ با عنوان تأثیر اراده در حقوق مدنی، عبارت بودند از: سیدحسن امامی، موسی عمید، سیدمحمد مشکات.
فیلسوف محمدجعفر جعفریلنگرودی نخستین کسی بود که به اخذ درجه عالی به انضمام تقدیر هیئت رسیدگی برای رساله دکتری خود در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران نایل گشت که رساله مذکور در سال ۱۳۴۰ به صورت کتاب منتشر شده است.
وی در اواخر عمر تا زمانی که در قید حیات بود در ایستبورن انگلستان به زندگیش ادامه داد تا به دیار باقی شتافت.
کتاب دانشنامه عمومی حقوق(الفارق) از تالیفات وی در سال ۱۳۸۷ و در بیستوششمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران به عنوان برترین کتاب سال رشته حقوق شناخته شد.
زندگی حرفهای پروفسور محمدجعفر جعفری لنگرودی
علامه جعفری لنگرودی، مدتی به مسند قضاوت نشست. او به این نتیجه رسید که در بخش حقوقی، جای کتابهای فارسی خالی است. حاصل این نتیجهگیری دهها کتاب و مقاله بود. او تألیف دانشنامه حقوقی ۵ جلدی خود را که در سال ۱۳۳۶ آغاز نمود، در سال ۱۳۵۸ به پایان برد.
دیدگاه فیلسوف جعفری لنگرودی
فیلسوف محمدجعفر جعفریلنگرودی که خود یک دانشنامه تخصصی نوشته است، بزرگترین مشکل نوشتن دانشنامه را انتخاب عنوانها میدانست. او به نقش اساسی استدلال در قلمرو حقوق شکلی معتقد بود. همچنین اعتقاد داشت حقوق باید در خدمت عدالت باشد.
او میگفت: «تلاشهای علمی گسترده و طولانی صاحبان همت در علوم و عاشقان عدالت میتواند شناسنامه دادگستری جدید را به دست دهد»
استاد جعفریلنگرودی نظرات بسیار متفاوت در باره عقود و ایقاعات داشت. نمونه بارز این تفاوت اندیشه در کتاب سیستمشناسی علم حقوق هویداست.
علامه جعفریلنگرودی علاوه بر شهرتی که در ایجاد دائرةالمعارفها و ترمینولوژیهای حقوق مانند ترمینولوژی، مبسوط، الفارق، دائرةالمعارف، فرهنگ عناصرشناسی و امثالهم در میان حقوق خواندگان دانشگاهی دارد، در این آواخر نیز قدرت خود در حوزه فلسفه حقوق مدنی و تأثیر فلسفه حقوقمدنی در حوزهٔ موضوعهای حقوقی را با کتابهایی چون فلسفهاعلی، فلسفه حقوقمدنی و تئوری موازنه به اثبات رساند.
اگرچه خود او معتقد بود که با نگارش «تأثیر اراده در حقوقمدنی» این قدرت دهها سال قبل به اثبات رسیده بود. حقوق ایران برای نگاه «علمی»، «منطقی» و «تدقیقی» این حقوقدان مدیون اوست. واژهٔ «عدالت»، همواره منجر به بیضابطه بودن در مباحث حقوقی شده است.
ادیب جعفر لنگرودی، با ارائه ملاکهای ناشی از نظریههای مختص خود، نظم حاکم بر روابط شهروندان را به جامعه حقوقی نشان داد و اثبات کرد که این نظم، قابل کشف است.
در امتداد بررسی مبانی عقیدتی و دیدگاههای پروفسور محمدجعفر جعفریلنگرودی؛ علیرضا آبین، حقوقدان و استاد دانشگاه، در کتاب خود تحت عنوان “درآمدی بر روششناسی و اندیشهشناسی استاد دکتر جعفری لنگرودی” به بررسی تفصیلی مبانی پژوهشی و ارکان تحقیقی آثار فیلسوف محمدجعفر جعفریلنگرودی، پرداخته است.
وی با بیان شیوه کلان حقوقی ادیب جعفریلنگرودی، به تبیین و تحلیل و نقد اهم ارکان، خطوط و اجزای نظریه حقوقی، روششناسی و الگوریتمشناسی حقوقی مشارالیه مبادرت کرده و نظام فکری جعفری لنگرودی را با نظامات فکری سایر بزرگان حقوق به مقایسه کرده است.
تجلیل از پروفسور محمدجعفر جعفریلنگرودی توسط پژوهشکده حقوق و قانون ایران
پژوهشکده حقوق و قانون ایران و انجمن حقوقشناسی با مشارکت دانشگاهها و انجمنهای علمی حقوقی همایش و آیین تجلیل از ادیب محمدجعفر جعفریلنگرودی را در ۲۹ آبان ۱۳۹۸ برگزار کردند.
این همایش در دانشگاه تهران و با سخنرانی سیدمصطفی محققداماد، سیدحسین صفایی، حسنعلی درودیان، محمدرضا ضیاییبیگدلی، محمد درویشزاده، محمدحسین ساکت، علیرضا گنجدانش، عباس کریمی، مهدی هداوند و محمدرضا تخشید برگزار گردید و از مجموعه مقالات اهدایی به این همایش رونمایی شد.
سید علیرضا آوایی، وزیر دادگستری وقت دولت یازدهم جمهوری اسلامی ایران در این همایش اظهار داشت: «آثار دکتر محمدجعفر جعفریلنگرودی، معتبرترین و علمیترین مبنای حقوق مدنی ایران است».
وی افزود: «ایشان در زمینه حقوق و فقه مرجع هستند و آثار ایشان در حال حاضر در بسیاری از دانشگاههای کشور و جهان در حال تدریس است. کار و فعالیت دکتر جعفریلنگرودی چند وجهی و تخصصی بود. ایشان به ابعاد مختلف علم حقوق اشرافیت داشتند که این سبب شد تا قانون مدنی تألیف ایشان یکی از تاریخیترین، مستدلترین و علمیترین متن قانونگذاری باشد.
دکتر جعفری طرحی برای بازنگری قانون ارائه کردند که در این طرح بر اساس نیازمندیهای زمان حاضر مواد قانونی از یکهزار و ۳۳۵ ماده به سه هزار و ۵۲۰ ماده افزایش یافته است».
کتابها و آثار ارزشمند پروفسور محمدجعفر جعفریلنگرودی:
• کاملالمیزان (منظومه عربی درمنطق) مکتبةالاسلامیة مشهد ۱۳۲۷
• علم حدیث یا خودآموز رجال و درایه، مکتب علوم مشهد ۱۳۲۸
• اصول فلسفی حقوق تهران ۱۳۳۲
• فرهنگ حقوقی نشر کانون معرفت لاله زار تهران ۱۳۳۴
• تاریخ حقوق ایران(از انقراض ساسانیان تا آغاز مشروطه) گیلان ۱۳۴۰
• تأثیر اراده در حقوق مدنی (رساله دکتری)، چاپ گیلان ۱۳۴۰
• مقدمه عمومی علم حقوق، تهران ۱۳۴۱
• دانشنامه حقوقی(۲جلدی) چاپ دانشگاه تهران ۱۳۴۳
• ترمینولوژی حقوق، انتشارات ابنسینا، تهران ۱۳۴۶
• دانشنامه حقوقی، جلد اول، (حرف الف) چاپ اول، ابنسینا، تهران ۱۳۴۸
• آراء شورایعالی ثبت و شرح ان، ابنسینا، تهران ۱۳۴۸
• رهن و صلح، چاپ ابنسینا، ۱۳۴۹
• وصیت، چاپ ابنسینا، ۱۳۵۰
• دانشنامه حقوقی، جلد دوم (حرف ب-ث)، چاپ ابنسینا، ۱۳۵۱
• عقد ضمان، شرکت سهامی کتابهای جیبی با همکاری فرانکلین، تهران ۱۳۵۲
• دانشنامه حقوقی، جلد سوم (حرف ج تا دعوی حجر)، چاپ ابنسینا، ۱۳۵۲
• مکتبهای حقوقی در حقوق اسلام، ابنسینا، ۱۳۵۳
• عقد حواله، انتشارات دانشگاه ملی، ۱۳۵۴
• حقوق تعهدات، جلد اول، انتشارات مؤسسه عالی امور قضایی و اداری قم، ۱۳۵۴
• حقوق خانواده، نشر مؤلف، چاپخانه حیدری، تهران ۱۳۵۵
• حقوق ثبت، جلد اول، ثبت املاک، نشر مؤلف، چاپخانه حیدری، ۱۳۵۵
• دانشنامه حقوقی، جلد چهارم، (دعوی تحریم تا فهم عرفی)، انتشارات امیرکبیر، تهران ۱۳۵۶
• حقوق اموال، نشر مؤلف، چاپ مشعل آزادی، ۱۳۵۶
• دائرهالمعارف حقوق مدنی و تجارت، جلد اول، حقوق تعهدات، عقود و ایقاعات، نشر بنیاد راستاد، تهران ۱۳۵۷
• عقد کفالت، انتشارات دانشگاه ملی، تهران، ۱۳۵۷
• ارث، جلد اول، انتشارات امیرکبیر، تهران ۱۳۵۷
• حقوق اسلام، کتابخانه گنج دانش، تهران، ۱۳۵۸
• دانشنامه حقوقی، جلد پنجم، (قائم مقام تا ید)، انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۵۸
• دائرهالمعارف علوم اسلامی، قضایی، جلد اول، کتابخانه گنج دانش، تهران ۱۳۵۹
• دائرهالمعارف علوم اسلامی؛ قضایی جلد دوم، کتابخانه گنج دانش، تهران ۱۳۶۰
• دایرةالمعارف عمومی حقوق(الفارق) در ۵ جلد- انتشارات گنج دانش-
• اساس در قوانین مدنی(المدونة)- انتشارات گنج دانش
• صد مقاله در روش تحقیق در علم حقوق-انتشارات گنج دانش
• فلسفه اعلی در علم حقوق-انتشارات گنج دانش
• فلسفه عمومی حقوق بر پایه اصالت عمل(تئوری موازنه)-انتشارات گنج دانش
• مسائل منطق حقوق- انتشارات گنج دانش
• شخصیت معنوی حافظ- انتشارات گنج دانش
• راز بقای ایران در سخن حافظ- انتشارات گنج دانش
• راز بقای ایران در سخن مولوی- انتشارات گنج دانش
• راز بقای ایران در سخن نظامی- انتشارات گنج دانش
• راز بقای ایران در سخن فردوسی- انتشارات گنج دانش
• منطق ادبی- انتشارات گنج دانش
• سیمای شعر -انتشارات گنج دانش
• فلسفه فرهنگ وهنر- انتشارات گنج دانش
• تاریخ معتزله
• اندیشه و ارتقاء (یکصدو یک مقاله در علم ماهیتشناسی حقوقی)
• علم حقوق در گذر تاریخ
• وسیط در ترمینولوژی حقوق
• فن استدلال در منطق حقوق اسلام
• فلسفه حقوق مدنی
• روش جدید در مقدمه عمومی علم حقوق
• فرهنگ عناصرشناسی حقوق مدنی – حقوق جزا
• مبسوط در ترمینولوژی حقوق(۵ جلد) انتشارات گنج دانش
• مجموعه محشی قانون مدنی و طرح اصلاح قانون مدنی
• فیلولوژی- چاپ اول- سال ۱۳۹۰- نشر گنج دانش
• چهار مقاله- نشر گنج دانش
•رنسانس فلسفه در پنج جلد.
• راز بقای ایران در سخن سعدی.
• تربیت محقق.
• ترمینولوژی حقوق سیاسی.
• دروس حقوق سیاسی.
الفارق بین المولف و السارق در پنج جلد. .
ترمینولوژی حقوق.
• حقوق مالیه؛ به انضمام حقوق اداری، چاپ نخست، ۱۴۰۰، گنج دانش.
• دروس اصول، چاپ نخست، ۱۴۰۰، گنج دانش.
• ترمینولوژی اصول، چاپ نخست، ۱۴۰۰، گنج دانش.
• دانشنامه عرفان، چاپ نخست، ۱۴۰۰، گنج دانش.
• دروس عرفان، تاریخ هزار و دویست ساله عرفان و تصوف، چاپ نخست، ۱۴۰۰، گنج دانش.
• دروس تجزیه؛ اجتهاد در علوم انسانی، چاپ نخست،۱۴۰۱، تهران، انتشارات گنج دانش
• دروس روششناسی، چاپ نخست،۱۴۰۱، تهران، انتشارات گنج دانش.
• دروس فلسفه، چاپ نخست،۱۴۰۱، تهران، انتشارات گنج دانش.
در پایان مدیرمسئول و کارکنان پایگاه خبری چکاوک نیوز؛ رحلت دانشمند فرزانه فقه، حقوق و ادبیات ایران، دکتر محمدجعفر جعفریلنگرودی که عمر خود را در راستای اعتلای ادب و فرهنگ این مرز و بوم وقف نمود، تسلیت میگوییم.
